Spis treści:
- Dereń jadalny – charakterystyka krzewu
- Dereń jadalny to roślina, której właściwości lecznicze są doceniane od wieków
- Dereń jadalny – jak wykorzystać owoce?
- Dereń jadalny – popularne odmiany
- Jak uprawiać dereń jadalny?
- Dereń jadalny – zastosowanie w ogrodzie
Dereń jadalny – charakterystyka krzewu
Dereń jadalny to krzew lub niewielkie drzewo o cienkim pniu należące do rodziny dereniowatych. Pochodzi ze środkowej i południowo-wschodniej Europy i zachodniej Azji, jest natomiast powszechnie uprawiany w wielu krajach – również w Polsce. Dereń jadalny ma pokrój wzniesiony i w zależności od odmiany może dorastać nawet do 8-10 m wysokości.
Wyróżnia się liśćmi o eliptycznym kształcie, które pięknie przebarwiają się jesienią w ciepłe odcienie pomarańczowego o delikatnej czerwieni. Natomiast największą ozdobą rośliny są drobne żółte kwiaty zebrane w baldachowate kwiatostany. Dereń jadalny jest jednym z najwcześniej kwitnących drzew, ponieważ kwitnie na przełomie lutego i marca. Jest także rośliną niezwykle przyjazną dla pszczół.
Dereń jadalny kwitnie na przełomie lutego i marca. Fot.123RF.com
Warto również zaznaczyć, że krzew ten uprawiany jest głównie ze względu na swoje owoce. Są czerwone, niewielkie, o podłużnym kształcie i twardej skórce. Choć mają cierpki smak, który można porównać do żurawiny lub kwaśnej wiśni, wykazują szereg właściwości leczniczych i prozdrowotnych. Sadzonki owocują najwcześniej już pod koniec lata.
Dereń jadalny to roślina, której właściwości lecznicze są doceniane od wieków
Dereń jadalny jest znanym od dawna. To właśnie z tego drzewna, które jest trwałe i wytrzymałe, powstały jedne z pierwszych narzędzi na świecie. Co ciekawe, pestki z owoców tego krzewu znaleziono także podczas prac wykopaliskowych w Biskupinie. Ponadto sam Hipokrates na bazie liści derenia przygotowywał wywar, który pomagał na dolegliwości żołądkowe. Z kolei Indianie używali kory tej rośliny do leczenia malarii. Uprawiano go w starożytnej Grecji i Rzymie, a w średniowieczu dereń jadalny można było znaleźć przy klasztorach, gdzie mnisi wytwarzali z niego leki oraz tzw. cudowne substancje.
W medycynie ludowej zastosowanie znalazły przede wszystkim owoce derenia. Zawierają mnóstwo pierwiastków mineralnych, w tym żelazo, potas, wapń, fosfor, cynk, miedź i mangan. Obfitują w beta-karoten, flawonoidy i kwasy organiczne. Ze względu na dużą zawartość witaminy C owoce derenia jadalnego wzmacniają odporność organizmu i pomagają na przeziębienie oraz infekcje. Ponadto mają w sobie sporo przeciwutleniaczy. Z kolei dzięki zawartości żelaza i miedzi mają właściwości krwiotwórcze i mogą wspomóc leczenie anemii. Co więcej, dzięki zawartości kwasów organicznych, fitoncydów i innych aktywnych związków, krzew ten jest stosowany w dolegliwościach żołądkowych.
Fot. Owoce derenia jadalnego wzmacniają odporność organizmu i pomagają na przeziębienie oraz infekcje
Dereń jadalny – jak wykorzystać owoce?
Co można zrobić z owoców derenia jadalnego? Można spożywać je na surowo (po przemrożeniu) lub wykorzystać do sosów, dżemów, marmolad, syropów czy soków. Z derenia wytwarza się także nadzienie do cukierków. Nalewka, tzw. dereniówka, to najpopularniejszy sposób wykorzystania owoców derenia jadalnego. Jest smaczna, lekko kwaskowa i bardzo zdrowa. Owoce derenia w słonej zalewie stanowią oryginalną przekąskę, składnik sałatek albo dodatek do kanapek czy mięsa. Ponadto do dań mięsnych można zrobić wytrawną konfiturę.
Dereń jadalny – popularne odmiany
Odmiany derenia jadalnego różnią się od siebie przede wszystkim okresem owocowania. Dlatego warto mieć w swoim ogrodzie kilka krzewów, by mieć owoce przez cały sezon. Różnią się także poziomem plenności, wybarwieniem i wielkością owoców. Warto również zaznaczyć, że dereń jadalny jest bardzo popularny na wschód od Polski, zwłaszcza na Ukrainie. Właśnie dlatego najczęściej można spotkać ukraińskie odmiany, które zdobyły największe uznanie na światowym rynku.
- Jantarnyj – ukraińska odmiana derenia jadalnego, uzyskana w Kijowie o atrakcyjnych, żółtych owocach. Cechuje się średnim tempem wzrostu i może osiągać od 3 do 5 m wysokości. U starszych drzew owoce występują w bardzo dużych ilościach.
- Wydubieckij – należy do grupy ukraińskich odmian, która odznacza się bardzo wysoką plennością. Przeciętny plon z krzewu to aż 50 kg! Owoce dojrzewają nieco wcześniej, od połowy sierpnia.
- Dublany – polska odmiana o rozłożystym pokroju. Czerwone owoce szczególnie polecane na przetwory i nalewki. Zaczynają dojrzewać w drugiej połowie sierpnia i szybko opadają z krzewów.
- Kotula – polska odmiana wyhodowana w Arboretum Bolestraszyce. Dorasta do 4-6 metrów i ma rozłożysty pokrój. Owoce są bardzo duże i ciemnoczerwone, dojrzewają w połowie września.
Jak uprawiać dereń jadalny?
Dereń jadalny jest rośliną mało wymagającą i prostą w uprawie. Poradzi sobie nawet w najbardziej uciążliwych warunkach, dlatego nadaje się niemal do każdego ogrodu. Ponadto jest to roślina mrozoodporna, wytrzymała na suszę i zanieczyszczenia powietrza.
- Stanowisko
Krzew ten preferuje stanowiska słoneczne. Promienie słońca mają istotne znaczenie dla produkcji i jakości owoców, a także zapobiegają rozwojowi chorób grzybicznych. Dereń poradzi sobie również w półcieniu. Ważne jest jednak, aby roślina rosła w możliwie zacisznym miejscu.
- Podłoże
Dereń jadalny toleruje większość typów gleb, nawet podłoża ciężkie. Najlepiej jednak będzie kwitnąc i owocować na glebach przepuszczalnych o odczynie lekko zasadowym lub obojętnym.
- Podlewanie i nawożenie
Roślina toleruje trochę wilgotne gleby, jednak nie znosi stojącej wody. Choć dereń dobrze znosi okresy suszy, ma to jednak negatywny wpływ na jego owocowanie. Dlatego powinniśmy zapewnić regularne nawadnianie rośliny. Po posadzeniu bardzo ważne jest prawidłowe podlewanie krzewu, zwłaszcza w pierwszym roku życia. Jednak w pozostałych warunkach atmosferycznych dereń jadalny nie wymaga nawadniania.
Nawożenie krzewu przeprowadza się wczesną wiosną. Należy stosować zrównoważony nawóz granulowany o spowolnionym uwalnianiu składników pokarmowych, wymieszany z glebą wokół korzeni. Dereń jadalny nie lubi podsypywania nawozami sztucznymi. W przypadku gleby bardzo zasadowej, warto zastosować nawóz zakwaszający.
- Przycinanie
Dereń jadalny nie wymaga regularnego cięcia. Przycinać należy wczesną wiosną, przed kwitnieniem i wypuszczeniem się liści. Co kilka lat można wykonać cięcie formacyjne, którego celem jest nadanie określonego kształtu roślinie. Jeśli dereń ma mieć formę drzewka, należy usuwać niskie gałęzie, gdy jest młody. Warto pamiętać o tym, aby ciecie wykonywać pod skosem nad pąkiem, sekatorem lub ostrym nożem. Nadmierne cięcie derenia jadalnego ogranicza plonowanie.
- Rozmnażanie
Jeśli chodzi o rozmnażanie derenia jadalnego, to najczęstszym sposobem jest sadzonkowanie, czyli ukorzenianie uciętych z rośliny matecznej gałązek. Sadzonki pobiera się latem, ponieważ będą bardziej efektywne niż sadzonki z twardego drewna w stanie spoczynku. Aby zapobiec infekcjom grzybowym oraz przyspieszyć rozwój korzeni, przed posadzeniem koniec sadzonki warto zanurzyć w ukorzeniaczu. Najmniej korzystną metodą rozmnażania krzewu jest wysiew nasion. Ponadto młode rośliny uzyskuje się poprzez okłady.
- Sadzenie
Młode rośliny najlepiej sadzić wiosną lub późną jesienią. Dereń jadalny, choć z reguły jest samopylny, warto sadzić w parach, co zapewni lepszy wzrost i obfite owocowanie. Najlepiej jeśli krzewy są posadzone od siebie nie dalej niż 20 m. W przypadku tworzenia żywopłotu, odległość między sadzonkami derenia wynosi około 0,5 do 1 m.
- Choroby i szkodniki
Dereń jadalny jest krzewem odpornym. Roślina rzadko choruje i nie ma żadnych specyficznych szkodników, które mogłyby jej zaszkodzić. Czasami może być atakowana przez mszyce i przędziorki. Krzew może być porażany przez niektóre choroby grzybowe, zwłaszcza jeśli dereń jadalny jest młody i osłabiony. Potencjalne problemy z chorobami obejmują antraknozę, plamistość liści, raka korony, zgniliznę korzeni, mączniaka prawdziwego oraz zarazę liści i gałązek.
Dereń jadalny – zastosowanie w ogrodzie
Dereń jadalny, poza cennymi owocami, ma również poważne walory dekoracyjne. Może rosnąć jako pojedynczy krzew, czyi soliter, jak i w sąsiedztwie z innymi drzewami i krzewami owocowymi. Ponadto doskonale nadaje się do sadzenia w formie żywopłotu. Dereń jadalny zdobi ogród nie tylko wiosną, ale też w okresie jesieni.
Przeczytaj również: To najważniejszy zabieg w pielęgnacji dereni
Cięcie derenia należy przeprowadzić w okresie bezlistnym. 123RF/PICSEL